تبريز در گوشه شرقي جلگه رسوبي همواري واقع شده که مساحتش تقريبا (55*30) کيلومتر مربع مي باشد. اين جلگه شيب ملايمي به سوي ساحل شمال شرقي درياچه اروميه دارد و به وسيله چند رودخانه، آبياري مي شود که مهم ترين آنها آجي چاي (تلخ رود) است.

مهران رود (ميدان چاي کنوني) که در وسط شهر جاري است، از سمت چپ به تلخ رود ملحق مي شود.

ارتفاع اطراف مختلف تبريز را طبق نقشه جغرافيايي روسي مي توان بين 1350 تا 1500 متر دانست و در ناحيه شمال شرقي شهر، کوه عينلي – زينلي (زياتگاه عون بن علي و زيدبن علي) به چشم مي خورد که در ارتفاعش 1800 متر و به مثابه رشته اي است که سلسله جبال قراجه داغ را که در شمال و شمال شرقي واقع شده، به دامنه کوه هاي سهند که مرتفع ترين قللش در حدود 3547 متر مي باشد، متصل مي کند.

تبريز به جهت موقع جغرافيايي ممتازش، مرکز استان حاصلخيز و وسيع آذربايجان (واقع بين ترکيه و ماوراء قفقاز روسيه شوروي) و يکي از شهرهاي پرجمعيتي است که ميان استانبول و هند واقع شده ( و جز تفليس و تهران و اصفهان و بغداد هيچ شهري به پايان آن نمي رسد).

اسم آن
نام اين شهر همچنان که در معجم ياقوت آمده تبريز Tabriz تلفظ مي شده است. و ياقوت در اين تسيمه به ابي زکرياي تبريزي که به يک لهجه ايراني صحبت مي کرد، استناد مي کند.
تلفظ تبريز به کسر تاء يکي از خصايص لهجه منسوب به خزرها است.
اما يگانه تلفظ کنوني تبريز تاء مي باشد، و در خود تبريز به وفق لهجه ترکي آذري به طور مقلوب يعني تربيز تلفظ مي شود. منابع ارمني اين تلفظ را به فتح اول تاييد مي کند. فاوست بيزانسي آن را تورژ Thavrez و تورش Thavresh نوشته و آسوليک تورژ؛ و واردان تورژ و دورژ Davrez ذکر کرده است و گويا تسميه اخير از لهجه عاميانه ارمني مشتق شده و اصل کلمه « د-اي-ورژ» مي باشد. که معني « اين براي انتقام است» دارد؛ پس هم منابع ارمني تاکيد مي کند که نام شهر در قرن پنجم ميلادي تورژ بود.